سلسله نعمت اللهی سلطانعلیشاهی گنابادی: معرفی منابع : تفسیر بیان‌السعاده فی مقامات العباده

تفسیر عرفانی شیعی به زبان عربی که عنوان کاملش « بیان‌السعاده فی مقامات العباده » و تالیف عارف قرن چهاردهم هجری حاج سلطان‌محمد گنابادی ملقب به سلطانعلیشاه از اقطاب سلسله نعمت‌اللهیه است . این اثر دومین تالیف مولف است و اساس آن مانند سایر تفاسیر شیعی استشهاد به اخبار ائمه اطهار (ع) است ولی در عین حال فقط اقتصار به احادیث نشده ، رموز و اشارات و لطائف عارفانه همراه با بحوث فلسفی نیز در جای مناسب آن ذکر شده در حالی‌که از نکات کلامی و احکام فقهی نیز غفلت نشده است . از نظر فلسفی ، مولف غالبا از روش ملاصدرا و استاد خویش حاج ملاهادی سبزواری پیروی کرده است .

بطورکلی این تفسیر از جهات عدیده امتیازات خاص خود را دارد که اهم آنها عبارت‌اند از :
۱. مولف بین آیات قرآنی که بترتیب یکدیگر واقع شده ، از حیث معنی نیز ارتباط قرار داده است ؛
۲. همه آیاتی که مربوط به اصول عقاید و کفر و ایمان است به مقام ولایت تفسیر شده و کفر به خدا را غالبا به کفر به مقام ولایت و همچنین ایمان را نسبت به ولایت تعبیر و تفسیر نموده ، بلکه کلمه رب که استعمال می‌شود دو تعبیر برای آن قرار داده : رب مطلق که مقام الوهیت است و رب مضاف که عبارت از مقام ولایت باشد ؛
۳. موضوعات مشکله و مطالبی که از نظر کلامی و عرفانی مورد اشکال است ، مانند مساله معراج و معاد را که اختلافات زیادی بین دانشمندان اسلامی در باب آن واقع شده ، با بیان عرفانی و فلسفی شرح و حل شده است ؛
۴. در بیشتر موارد سعی شده بین اخبار مختلفه که در تفسیر یک آیه ذکر شده جمع و تطبیق شود ، مانند شجره منهیه که اخبار در آن باب مختلف است و مولف طوری آن را تفسیر نموده و از آیات و اخبار استنباط کرده که با همه اقوال وفق می‌دهد.

تفسیر با خطبه‌ای شروع می‌شود که مولف در آن عقاید دینی خود را بطور تفصیل ذکر نموده است . پس از خطبه یک مقدمه نوشته که مشتمل بر چهارده فصل به عدد چهارده معصوم (ع) است . و حقیقت علم و مراتب تنزلات قرآن و ظهورات مختلفه آن را در عوالم مختلفه طولی و آخرین ظهور آن در لباس لفظ و صورت و همچنین معنی تفسیر به رای و سپس آنچه دانستن آن برای شخص مفسر لازم است را مشروحا ذکر نموده ، آنگاه تفسیر قرآن مجید را شروع کرده است .

تالیف این تفسیر در سال ۱۳۱۱ قمری به اتمام رسیده و چاپ اول آن در سال ۱۳۱۴ قمری در دو جلد منتشر شد. این تفسیر در سال۱۳۴۴ ش مجددا در چهار جلد توسط دانشگاه تهران بصورت منقحی به طبع رسید و به همین صورت در بیروت نیز چاپ شده است . در سال‌های بعد توضیحات جدیدی به صورت سه کتاب مجزا به نام‌های رهنمای سعادت ، قرآن مجید و سه داستان اسرارآمیز عرفانی ، و سه گوهر تابناک از دریای پرفیض کلام الهی چاپ شده است . همچنین « متن و ترجمه تفسیر شریف بیان‌السعاده فی مقامات العباده » در ۱۴ جلد بین سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۰ توسط مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور ، نشر محسن ، و انتشارات سرالاسرار ( ناشر هر جلد متفاوت ) منتشر شده است .

منبع :

برگرفته از : دایره المعارف تشیع / زیرنظر احمد صدر حاج سید جوادی ، کامران فانی ، بهاءالدین خرمشاهی ، حسن یوسفی اشکوری .-- تهران : نشر شهید محبی ، ۱۳۷۷ .-- ج ۴ // تفسیر و تفاسیر شیعه - قرن چهاردهم

مطالعه بیشتر :

رهنمای سعادت : ترجمه مقدمه تفسیر بیان‌السعاده با هفت سوره / ترجمه سلطانحسین تابنده گنابادی .-- تهران ، ۱۳۴۲ ؛ قرآن مجید و سه داستان اسرارآمیز عرفانی / ترجمه و نگارش سلطانحسین تابنده گنابادی .-- تهران ، ۱۳۶۵ ؛ سه گوهر تابناک از دریای پرفیض کلام الهی : ترجمه و شرح آیه‌الکرسی ، آیات خواتیم سوره بقره ، آیه نور از تفسیر جلیل بیان‌السعاده / تالیف سلطانحسین تابنده گنابادی رضاعلیشاه .-- تهران : حقیقت ، ۱۳۷۶